Hiện tượng nôn trớ ở trẻ nhỏ và cách xử trí.

I.  Phân biệt giữa nôn và trớ

1.  Nôn: Là hiện tượng thức ăn trong dạ dày bị đưa hết ra ngoài do sự co bóp của dạ dày phối hợp với co bóp của cơ hoành và thành bụng.

2.  Trớ: Là hiện tượng một lượng thức ăn bị trào ra khỏi miệng ngay sau bữa ăn hoặc trong bữa ăn. Đây là hiện tượng sinh lý trong vòng 06 tháng đầu không cần phải điều trị.

II.  Các nguyên nhân gây nôn trớ ở trẻ em.

1.  Nôn:

 Là triệu chứng của một số bệnh, ngoài triệu chứng nôn, ở trẻ nhỏ còn có các triệu chứng khác đặc trưng của từng bệnh (đây là những trường hợp nôn đột xuất không phải thường xuyên) cụ thể:

-  Nôn do nhiễm khuẩn cấp tính: Viêm họng

-  Do viêm phế quản, viêm phổi. Ngoài triệu chứng nôn trẻ thường kèm theo: Sốt, ho, khó thở.

-  Nôn do tiêu chảy cấp: Ngoài nôn còn kèm tiêu chảy, mất nước.

-  Nôn trong các bệnh não, màng não, viêm màng não mủ, u não, áp xẻ não. Ngoài nôn trẻ kèm theo các triệu chứng: co giật, hôn mê, sốt, thóp phồng ( trẻ dưới 12 tháng).

-  Nôn do ngộ độc thức ăn: trẻ kèm theo bị tiêu chảy, đau bụng, có dấu hiệu bị nhiễm khuẩn, nhiễm độc.

-  Nôn do các bệnh ngoại khoa: tắc ruột, lồng ruột. Ngoài dấu hiệu nôn trẻ kèm theo cơn khóc thét do đau bụng, bụng trướng, bí trung, đại tiện, hoặc đi ngoài ra máu trong lồng ruột.

-  Nôn do hẹp ruột bẩm sinh, phì đại môn vị hẹp thực quản: nôn xuất hiện sớm trong vòng một tuần đầu sau sinh. Hầu như bữa nào cũng nôn, nôn ngay sau khi ăn hoặc sau ăn một vài giờ. 
Lưu ý: Trường hợp này cần được phát hiện sớm để điều trị bằng phẫu thuật.

2.  Nôn do sai lầm về ăn uống- cụ thể:

-  Cho trẻ ăn quá nhiều, quá no.

-  Trẻ nuốt quá nhiều không khí khi ngậm vú giả, hoặc bú bình không nghiêng cho sữa ngập cổ bình.

-  Ăn no xong đặt trẻ nằm ngay.

-  Do quấn tã bụng quá chặt

-  Do rối loạn thần kinh thực vật, rối loạn co bóp dạ dày.

III.  Cách xử trí khi trẻ bị nôn

1.  Nếu trẻ bị nôn đột xuất :Kèm theo các triệu chứng khác của từng bệnh, phải đưa trẻ tới ngay bệnh viện để khám và điều trị.

2.  Nôn do sai lầm ăn uống

-  Không ép trẻ ăn quá no

-  Khi bú bình: đục lỗ núm vú vừa phải, thích hợp với lực mút của trẻ, cầm nghiêng bình sữa 45ᵒ cho sữa ngập hết cổ chai sữa.

-  Không nên cho bé ngậm đầu vú giả.

-  Khi cho trẻ ăn một loại thức ăn mới, nên cho ăn từ từ, từ ít đến nhiều, từ lỏng đến đặc và chia làm nhiều lần ( nhiều bữa nhỏ) trong ngày.

-  Sau khi cho bú mẹ hoặc các bữa ăn ( sữa ngoài, bột, cháo) nên bế vác trẻ đứng thẳng 10-15 phút, vỗ nhẹ lưng trẻ vài lần rồi mới đặt trẻ nằm.

-  Không quấn rốn quá chặt.

3.  Nôn do rối loạn hệ thần kinh thực vật.

-  Dùng thuốc chống nôn theo chỉ định của bác sĩ.

-  Khi trẻ nôn nhiều cũng giống như bị tiêu chảy, bé sẽ bị mất một lượng nước lớn. Do đó, quan trọng là phải bổ sung lượng nước đã mất để cơ thể bé không mất chất điện giải. Tại nhà, các mẹ có thể dùng dung dịch oresol pha đúng cách, nước chín hay nước trái cây loãng.

4.  Khi trẻ nôn nhiều, không nên ép trẻ tiếp tục ăn, uống mà cần thực hiện các biện pháp sau:

-  Tư thế bé khi nôn, nên để bé ăn nằm nghiêng hoặc đỡ bé ngồi dậy để chất nôn đổ ra ngoài, để phòng chất nôn tràn vào khí quản gây sặc vào phổi rất nguy hiểm.

-  Nên chờ cho bé bớt nôn trớ, hãy cho uống một lượng nhỏ nước chín hoặc dung dịch Oresol.

Lưu ý: Mặc dù lúc này bé sẽ khát do mất nước nếu cho uống nhiều sẽ nôn thốc nôn tháo ngay do vậy cho trẻ uống từng muỗng nhỏ hoặc từng ngụm một..

-  Khi bé không nôn trớ nữa thì cho bé bú sữa mẹ hoặc bú bình tăng dần số lượng từ 80-100ml sau mỗi đợt ( 3-4 giờ). Nếu bé không nôn trớ từ 12-24h thì có thể cho bé ăn uống dần trở lại bình thường, nhưng vẫn cho bé uống nhiều nước.

-  Giúp trẻ ngủ sẽ làm cho bé nhanh hồi phục hơn.

-  Chỉ sử dụng thuốc chống nôn khi được phép của bác sĩ.

Ths. Đỗ Hữu Hanh, Phòng khám tư vấn dinh dưỡng chất lượng cao, Trung tâm y tế dự phòng Hà Nội - 70 Nguyễn Chí Thanh